PDF Basket
Na chorobę Alzheimera cierpi ponad 50 milionów ludzi na świecie. Co 3 sekundy rozpoznawany jest nowy przypadek – jeśli to tempo się utrzyma, liczba chorych potroi się do 2050 r. „Mimo ponad 100 lat badań Europa wciąż nie dysponuje terapią modyfikującą przebieg tej choroby. Nie zanosi się także na opracowanie metod zapobiegania wystąpieniu tego schorzenia”, mówi Margot Bakker, wicedyrektor w firmie AbbVie Europe.
Ponieważ 99,6 % wszystkich badań klinicznych kończy się niepowodzeniem, istnieje pilna potrzeba lepszego poznania mechanizmów molekularnych leżących u podstaw tej choroby – tym właśnie zagadnieniem zajął się zespół finansowanego przez UE i przemysł projektu ADAPTED.
Projekt ADAPTED był finansowany przez inicjatywę w zakresie leków innowacyjnych, stanowiącą wspólne przedsięwzięcie UE i przemysłu farmaceutycznego. Zespół złożony z naukowców z uniwersytetów, instytutów badawczych oraz firm biotechnologicznych i farmaceutycznych z Europy i Stanów Zjednoczonych postanowił zbadać gen APOE.
„Choć gen APOE to dobrze znany czynnik ryzyka wystąpienia choroby Alzheimera, wciąż dokładnie nie wiadomo, jak wpływa on na ryzyko rozwoju tego schorzenia”, wyjaśnia Bakker, która pełniła rolę szefa projektu. „Celem projektu ADAPTED była zmiana tego stan rzeczy”.
Badanie genu APOE
APOE to białko uczestniczące w transporcie cholesterolu. Gen APOE odpowiadający za wytwarzanie tego białka ma wariant o nazwie E4, który jest głównym genetycznym czynnikiem ryzyka wystąpienia choroby Alzheimera o późnym początku. Wariant E4 genu APOE występuje u około 60 % pacjentów z chorobą Alzheimera. Obecność jednego wariantu E4 w parze genów trzykrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia postaci o późnym początku. U osób z dwoma wariantami E4 ryzyko to rośnie dwunastokrotnie.
Aby zrozumieć, dlaczego ten konkretny gen wiąże się ze znacznie większym prawdopodobieństwem zachorowania na chorobę Alzheimera, badacze zastosowali szereg najnowocześniejszych metod. Naukowcy między innymi przygotowali niezwykle przydatne ludzkie modele komórkowe, które umożliwiają przeprogramowywanie komórek pobranych od pacjentów z chorobą Alzheimera i osób zdrowych, a także edycję genomu tych komórek.
Jak mówi Bakker, badacze mogą użyć tych modeli, by utworzyć zestaw linii komórek macierzystych, które różnią się jedynie genotypem APOE. Dzięki temu funkcję genu APOE można badać w ludzkich komórkach mózgowych. „Tworząc nowe ludzkie modele komórkowe i dokładnie badając próbki pobrane od pacjentów, systematycznie poznajemy funkcję biologiczną APOE, odkrywamy złożoną naturę genu APOE i potencjalnie otwieramy drogę do nowych metod leczenia”, dodaje badaczka.
Naukowcy zbadali także rolę, jaką APOE może odgrywać w rozwoju neurodegeneracji obserwowanej u pacjentów z chorobą Alzheimera. W tym celu wykorzystano krew i płyn mózgowo-rdzeniowy pobrane od pacjentów z tą chorobą oraz od pacjentów kontrolnych, a także wspomniane wcześniej modele komórkowe.
Co więcej, w ramach projektu przeanalizowano także wpływ APOE na inne czynniki ryzyka związane z chorobą Alzheimera, badając osoby z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi (ang. mild cognitive impairment, MCI) – niewielkim, ale zauważalnym osłabieniem zdolności poznawczych. „Ponieważ chorzy z MCI są bardziej narażeni na wystąpienie choroby Alzheimera, przyjrzeliśmy się szczególnym cechom krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego pacjentów z MCI, u których choroba Alzheimera faktycznie wystąpiła”, wyjaśnia Bakker. „Następnie przeprowadziliśmy porównanie z próbkami pobranymi od osób z MCI, które nie zapadły na chorobę Alzheimera, przede wszystkim badając, jak różne warianty genu APOE mogą wpływać na przejście MCI w chorobę Alzheimera”.
Komórki i wszystkie dane uzyskane w ramach projektu zostaną udostępnione, by wspomóc przyszłe prace prowadzone przez szerszą społeczność badaczy zajmujących się chorobą Alzheimera.
Ogromny potencjał
Dzięki projektowi ADAPTED wiemy więcej o funkcji genu APOE i roli, jaką może on odgrywać w rozwoju choroby Alzheimera, a badania nad leczeniem i profilaktyką tego schorzenia wkroczyły w nową erę.
„Nasza praca może doprowadzić do opracowania zupełnie nowej listy potencjalnych celów na potrzeby terapii, a tym samym do powstania w przyszłości leków, za pomocą których będzie można zwalczać tę chorobę”, podsumowuje Bakker. „Może też pomóc udoskonalić testy stosowane we wczesnej diagnostyce, co ułatwi rozpoznawanie osób o wyższym ryzyku zachorowania na chorobę Alzheimera lub dobieranie leku do potrzeb pacjenta”.