PDF Basket
Starożytne inskrypcje są istotnym źródłem wiedzy, pozwalającym nam lepiej poznać i zrozumieć dawne cywilizacje. Niestety, w zbyt wielu przypadkach napisy są uszkodzone do tego stopnia, że stają się nieczytelne. Sprawę dodatkowo komplikuje fakt, że w wielu przypadkach obiekty, na których znajdują się inskrypcje, znajdują się w dużej odległości od ich pierwotnej lokalizacji, brakuje także informacji dotyczących daty ich powstania. W rezultacie historycy są zmuszeni do podejmowania prób odtworzenia brakującego tekstu oraz ustalenia daty i miejsca jego powstania.
Na szczęście dzięki technologii dysponują teraz nowym narzędziem, które pomoże im w studiowaniu starożytnych inskrypcji. „Podobnie jak mikroskopy i teleskopy, które pozwoliły naukowcom przekraczać granice i badać nowe horyzonty, sztuczna inteligencja może wspierać historyków, pomagając im w pracy i budowaniu zasobów wiedzy na temat starożytnych kultur piśmiennych”, mówi historyczka i badaczka inskrypcji Thea Sommerschield.
Dzięki wsparciu ze środków działania „Maria Skłodowska-Curie” (MSCA) oraz we współpracy z zespołem Google DeepMind, Uniwersytetem Oksfordzkim i Uniwersytetem AUEB w Grecji, Sommerschield opracowała narzędzie Ithaca – pierwszą głęboką sieć neuronową mającą na celu odtwarzanie, datowanie i ustalanie źródeł starożytnych greckich inskrypcji i epigrafów.
Narzędzie dla historyków wspierające współpracę
Architektura głębokiej sieci neuronowej Ithaca umożliwia przetwarzanie dużych zbiorów danych oraz wyodrębnianie z nich elementów przypominających tekst. Wykorzystując istotne informacje, sieć zajmuje się zarówno odtwarzaniem tekstu, jak i próbą przypisania inskrypcji do określonego miejsca w czasie i przestrzeni.
W celu maksymalizacji możliwości wykorzystania wartości narzędzia Ithaca w badaniach naukowych, zostało zaprojektowane z myślą o przedstawianiu wyników w formie, która umożliwia ich łatwą interpretację przez historyków, co jednocześnie ułatwia współpracę między badaczami. „Wdrożyliśmy również szereg narzędzi wizualizacyjnych, aby pomóc badaczom lepiej interpretować wyniki dostarczane przez rozwiązanie Ithaca, zapewniając możliwość lepszego zrozumienia historii starożytnej i umożliwiając kompleksową współpracę modelu sztucznej inteligencji z badaczami”, dodaje Sommerschield.
Te możliwości doskonale odzwierciedlają liczby. Samodzielnie Ithaca jest w stanie osiągnąć dokładność odtwarzania uszkodzonych epigrafów na poziomie 62 %. Z kolei gdy z narzędzia korzystają zawodowi historycy, dokładność wzrasta z 25 % do 72 %. Narzędzie jest także w stanie przypisać inskrypcje do ich pierwotnej lokalizacji z dokładnością wynoszącą 71 %, a także ustalać czas ich powstania z dokładnością do 30 lat.
„Takie podejście oparte na współpracy już teraz przynosi rezultaty w postaci aktualizacji najważniejszych epigrafów z antycznych Aten, co stanowi cenny wkład w debaty na temat historii starożytnej”, zauważa Sommerschield.
Przewidywanie przeszłości dzięki rozwiązaniu Ithaca
Opracowanie naukowe na temat narzędzia zostało opublikowane na łamach czasopisma naukowego „Nature”. Dzięki partnerstwu nawiązanemu z Google Cloud powstał bezpłatny interfejs sieciowy, który umożliwia naukowcom, nauczycielom, pracownikom muzeów i innym interesariuszom korzystanie z narzędzia Ithaca na potrzeby własnych badań. Obecnie trafiają do niego setki zapytań tygodniowo.
Narzędzie zostało także uwzględnione w programach nauczania przez przeszło 80 nauczycieli z całej Europy, którzy wykorzystują narzędzia oparte na sztucznej inteligencji, aby wypełnić lukę między informatyką i naukami humanistycznymi.
To jednak dopiero pierwsze przykłady tego rodzaju narzędzi – Ithaca stanowi swoistą zapowiedź i ilustruje możliwości, jakie niesie za sobą współpraca między sztuczną inteligencją i badaczami zajmującymi się naukami humanistycznymi. Choć starożytna Grecja jest dla nas kluczem do zrozumienia historii basenu Morza Śródziemnego, jest jedynie jednym z elementów składowych cywilizacji ówczesnego świata.
„Ze względu na to, że architektura narzędzia pozwala na jego zastosowanie do każdego starożytnego języka, od łaciny po akadyjski, dodatkowo umożliwia także analizę nośników pisanych, jak papirusy i rękopisy, trudno mówić o granicach geograficznych bądź historycznych”, mówi Sommerschield.
Zespół badawczy szkoli obecnie sieć neuronową narzędzia w zakresie innych starożytnych języków, ale historycy już teraz mogą badać własne zestawy danych przy użyciu obecnej architektury narzędzia Ithaca w celu analizy innych starożytnych systemów pisma.
Zdaniem Sommerschield, stypendystki działania „Maria Skłodowska-Curie”, stypendium otrzymane w ramach projektu PythiaPlus było kluczowym czynnikiem, który umożliwił jej współpracę z innymi badaczami, poszerzenie sieci kontaktów oraz położenie podwalin pod kolejne przełomowe rozwiązania. „Badając przeszłość przy pomocy narzędzia Ithaca odkrywamy, że możliwości wykorzystania sztucznej inteligencji do zgłębiania tajemnic starożytnego świata są nieograniczone”, podsumowuje badaczka.