PDF Basket
Jest wiele dowodów na obecność białka zwierzęcego w diecie starożytnych łowców-zbieraczy, jednak niewiele dowodów na konsumpcję roślin, przez co sądzono, że tak zwana „dieta paleo”, oparta na mięsie, najlepiej odzwierciedla nasze predyspozycje ewolucyjne.
„Ten błąd w rozumowaniu ma konsekwencje zdrowotne, ponieważ dieta uboga w węglowodany może być bardzo niezdrowa”, opowiada Emanuela Cristiani, koordynatorka finansowanego ze środków UE projektu HIDDEN FOODS, wspieranego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych.
Badacze z projektu przedstawili pierwsze jednoznaczne dowody na przetwarzanie i spożywanie dziko rosnących zbóż oraz innych roślin jadalnych przez pradawnych łowców-zbieraczy. Zgromadzone przez nich materiały pochodzą sprzed 15 000 lat (Włochy) oraz około 11 500 lat (środkowe Bałkany).
Oddzielenie bezpośrednich i pośrednich dowodów dietetycznych
Aby lepiej zrozumieć funkcję niezmodyfikowanych kamiennych narzędzi znalezionych w tych miejscach, badacze przeanalizowali ich zużycie oraz mikroskopowe pozostałości zachowane na ich powierzchniach. „Wybraliśmy nawet szereg otoczaków, a następnie wykorzystaliśmy je w ramach eksperymentu do przetwarzania dziko rosnących roślin jadalnych”, opowiada Cristiani, pracująca na rzymskim Uniwersytecie Sapienza, będącym gospodarzem projektu.
Zużycie i pozostałości zachowane na paleolitycznych i mezolitycznych kamiennych narzędziach z wykopalisk we Włoszech i na Bałkanach potwierdziły, że były one wykorzystywane do obróbki żywności roślinnej.
W ramach projektu przeanalizowano także próbki mikroskopijnych cząsteczek jedzenia uwięzionych w warstwie kamienia nazębnego (zmineralizowanej płytki nazębnej) łowców-zbieraczy, znalezione w wykopaliskach.
Zrekonstruowano również ewolucję mikroorganizmów występujących w jamie ustnej, wykorzystując techniki sekwencjonowania genów uzupełnione danymi z badania nad patologiami jamy ustnej, uszkodzeniami szkliwa oraz ścieraniem się zębów.
Przeanalizowanie kamienia nazębnego naszych paleolitycznych przodków z Włoch ujawniło, że spożywali oni różne rośliny pod koniec ostatniej epoki lodowcowej, około 15 000 lat temu. Ich dieta obejmowała między innymi dziko rosnące zboża, nasiona oraz leśne owoce. Dane te zostały poparte analizą mikrościerania zębów oraz informacjami na temat odzyskanych resztek roślinnych z osadów archeologicznych.
Kamień nazębny wskazuje również, że wymiana pomiędzy zbieraczami z okresu późnego mezolitu a pierwszymi neolitycznymi rolnikami na południu Bałkanów mogła zaowocować sprowadzeniem udomowionych gatunków zbóż do Wąwozu Dubaju w okresie 6 600 lat p.n.e. Podważa to ugruntowane przekonanie, że społeczności neolityczne zaczęły je uprawiać dopiero około 6 200 lat p.n.e., po osiedleniu się.
„Jeśli łowcy-zbieracze poznali zboża dzięki neolitycznym społecznościom na dalekich Bałkanach, zanim jeszcze ci rolnicy się tam osiedlili, wskazuje to na istnienie ugruntowanych więzi społecznych, wyjaśnia Cristiani.
Śledzenie tras migracji poprzez śledzenie drobnoustrojów
Twórcy projektu zbadali też 44 prehistorycznych zbieraczy i rolników z Europy Południowej, aby zrozumieć, w jaki sposób rozwój rolnictwa w okresie neolitu wpłynął na ówczesne drobnoustroje w jamie ustnej.
Istniejące dane genetyczne wykazują, że rolnictwo zapoczątkowali w Europie migranci z Anatolii. Co więcej, praktyki pogrzebowe oraz informacje biomolekularne z Bałkanów Środkowych wskazują na kontakty pomiędzy lokalnymi grupami rolników i zbieraczy od połowy siódmego tysiąclecia przed naszą erą.
Jednym z zaskakujących odkryć było to, że gama drobnoustrojów znalezionych w jamach ustnych starożytnych łowców na Bałkanach środkowych zmieniła się tylko nieznacznie wskutek przybycia tam pierwszych rolników neolitycznych. Zespół projektu HIDDEN FOODS znalazł dowody na spotkania zbieraczy z rolnikami, odtwarzając pełen genom jednej określonej bakterii komensalnej w czasie.
Prześledzenie zmiany w genomie tego gatunku pozwala odzwierciedlić ekspansję plemion neolitycznych na Bałkanach i we Włoszech, począwszy od 6 500 r. p.n.e.
„Ujawniliśmy bliskowschodni wariant taksonu 439 występującej w jamie ustnej bakterii Anaerolineaceae bacterium, która pojawiła się wraz z neolitycznymi rolnikami, zastępując gatunek żyjący w jamach ustnych lokalnych zbieraczy”, dodaje Cristiani. „W ten sposób jako pierwsi wykazaliśmy potencjał wiążący się z wykorzystaniem mikrobiomu jamy ustnej do poznania szlaków migracji i wzajemnych interakcji starożytnych ludzkich populacji”.
Zażyła relacja pomiędzy dietą a ewolucją
Jedna z teorii zakłada, że względnie duża wielkość ludzkiego mózgu w odniesieniu do wielkości ciała została osiągnięta dzięki energii zapewnionej przez glukozę z węglowodanów roślinnych. Jako że niektóre rośliny trzeba zmielić lub ugotować, by uwolnić tę energię, glukoza mogła przyczynić się do innowacji w zakresie obróbki i wykorzystania kamieni.
Jeśli zastosowano by ją do innych okresów lub obszarów geograficznych, metodologia analizy funkcjonalnej opracowana przez twórców projektu HIDDEN FOODS mogłaby nadal ujawniać więcej informacji na temat zdrowia oraz środków leczniczych stosowanych przez naszych przodków.