PDF Basket
Odsetek osób pracujących, które mimo zatrudnienia żyją w ubóstwie lub są zagrożone ubóstwem, od dziesięcioleci systematycznie wzrasta. Niestety, trend ten nie pozostaje bez wpływu na stabilność gospodarczą, spójność społeczną i samą koncepcję obywatelstwa Unii Europejskiej. Z tego względu zespół projektu WorkYP postanowił dotrzeć do przyczyn tego problemu w ramach zaplanowanych na trzy lata prac badawczych.
„Pragnęliśmy zrozumieć, dlaczego ubóstwo pracujących stało się tak powszechnym zjawiskiem na naszych rynkach pracy, oraz przyjrzeć się bliżej podejmowanym w tym zakresie środkom politycznym”, mówi koordynator projektu Luca Ratti, profesor nadzwyczajny europejskiego i porównawczego prawa pracy na Uniwersytecie Luksemburskim. „Jeśli jedna dziesiąta wszystkich osób zatrudnionych stanowi grupę tzw. pracujących biednych – to coś tu z pewnością jest nie tak”.
Przeciwdziałanie ubóstwu pracujących jest jednym z celów określonych w Europejskim filarze praw socjalnych, którego realizacja ma zapewnić sprawiedliwe i adekwatne wynagrodzenie dla wszystkich pracowników, a także odpowiednią ochronę wszystkich form zatrudnienia.
Realizacją projektu WorkYP zajęło się konsorcjum złożone z 11 partnerów, których wkład umożliwia dokładną analizę tego słabo znanego (a w niektórych państwach członkowskich UE nawet nierozpoznanego) zjawiska. „Do 2020 roku dyskusja na temat ubóstwa pracujących miała ograniczony charakter, toteż celem społecznym projektu było podniesienie świadomości na ten temat, a celem naukowym – zapewnienie porównawczej analizy prawnej umożliwiającej przeciwdziałanie ubóstwu pracujących”, tłumaczy Ratti.
Trzy lata wytężonej pracy pozwoliły zespołowi projektu przyjrzeć się bliżej sytuacji w krajach takich jak Belgia, Luksemburg, Niderlandy, Niemcy, Polska, Szwecja i Włochy, z których każdy cechuje się odmiennym położeniem geograficznym, systemem społecznym i porządkiem prawnym. Punkt ciężkości został przesunięty z ogólnych trendów na rynku pracy, które były przedmiotem szczegółowych analiz w ramach poprzednich badań, na określenie konkretnych grup szczególnie wrażliwych. Takie podejście pozwoliło uczonym odkryć dość niepokojące fakty.
„Osoby szczególnie wrażliwe i niedostatecznie reprezentowane są pomijane w obecnie obowiązujących przepisach w zakresie prawa pracy i ochrony pracy, a także są w sposób nieproporcjonalny dotknięte problemem ubóstwa pracujących”, twierdzi Ratti. „Chcieliśmy zrozumieć, jak prawo działa w ich przypadku, ponieważ system, który nie może objąć ochroną 100 % ludności, dla której został przecież stworzony, staje się problemem wszystkich obywateli UE”.
Dysproporcje i paradoks dotyczący płci
Badanie ujawniło krytyczne luki w przepisach dotyczących ochrony pracy, niekorzystnie wpływające na najsłabiej opłacanych pracowników kilku sektorów, takich jak turystyka czy budownictwo, a także na osoby samozatrudnione, dla których problemem jest brak siatki bezpieczeństwa socjalnego. To pokazuje, że istniejące ustawodawstwo nie chroni niektórych segmentów siły roboczej.
Co ważne, projekt WorkYP ujawnił również znaczne rozbieżności we wskaźnikach ubóstwa pracujących w krajach sąsiadujących. Przykładem jest Luksemburg, w którym odsetek osób pracujących żyjących w ubóstwie wynosi niemalże 14 %, i Belgia, gdzie takie osoby stanowią 5 % wszystkich pracowników. Ponadto uczestnicy projektu zwrócili uwagę na istnienie paradoksu dotyczącego płci – sytuacji, w której w zależności od tego, jak liczony jest dochód, kobiety żyją albo powyżej, albo poniżej granicy ubóstwa. Z pierwszym przypadkiem mamy do czynienia, kiedy wskaźniki dotyczą całych gospodarstw domowych, a z drugą sytuacją – jeśli dochód oceniany jest indywidualnie.
Przeprowadzone w siedmiu krajach warsztaty pomogły w zrozumieniu rzeczywistych doświadczeń osób, które mierzą się z problemem ubóstwa pracujących, jak również w uzupełnieniu badań o dane jakościowe. Warsztaty okazały się kluczowym narzędziem, które umożliwiło zebranie cennych danych praktycznych stanowiących podstawę badań prowadzonych w ramach projektu.
Zalecenia i wpływ dotyczący polityki
Uzyskane w ramach projektu rezultaty przyciągnęły znaczną uwagę decydentów i opinii publicznej, inicjując niezmiernie potrzebną debatę na temat ubóstwa pracujących. Ponadto w zaleceniach podkreślono potrzebę podjęcia kompleksowych działań ukierunkowanych na zmianę obecnego stanu rzeczy.
Na konferencji końcowej projektu WorkYP propozycje tych zaleceń zostały przedstawione Nicolasowi Schmitowi, unijnemu komisarzowi ds. miejsc pracy i praw socjalnych, oraz Olivierowi De Schutterowi, specjalnemu sprawozdawcy ONZ ds. skrajnego ubóstwa i praw człowieka. Zalecenia obejmują wzmocnienie systemów zabezpieczenia społecznego, tak by obejmowały one osoby samozatrudnione, wdrożenie solidnych przepisów dotyczących płacy minimalnej i zapewnienie ukierunkowanego wsparcia finansowego dla gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji – wszystko to z myślą o tym, by pomóc obywatelom UE w odzyskaniu zaufania do władz publicznych.
Projekt WorkYP dobiegł końca w styczniu 2023 roku, ale jego wyniki nadal odgrywają istotną rolę. Dzięki temu, że w sposób bezprecedensowy wpłynęły na debatę naukową, rozbudziły ogromne zainteresowanie ubóstwem pracujących zarówno wśród europejskich, jak i międzynarodowych badaczy i decydentów, którzy wcześniej nie pochylali się nad tym tematem. Sam projekt zaowocował opracowaniem ponad 3 000 stron materiałów pisemnych, wydaniem dwóch książek i publikacją ponad 40 artykułów naukowych w wysoko cenionych czasopismach na poziomie europejskim i krajowym.
Walka z gwałtownie rosnącym i uporczywym problemem ubóstwa pracujących w całej Europie może być długa i trudna, ale wśród sukcesów konsorcjum WorkYP należy wymienić podniesienie świadomości tego problemu wśród środowisk politycznych i opinii publicznej oraz opracowanie narzędzi umożliwiających podjęcie odpowiednich działań.