PDF Basket
Punkty krytyczne dla ekosystemów oceanicznych zostały opisane po raz pierwszy przez Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) – organ ONZ, którego zadaniem jest rozwój wiedzy naukowej na temat zmiany klimatu. Punkty te to w rzeczywistości progi, których przekroczenie może prowadzić do znaczących, nieodwracalnych zmian w systemie klimatycznym.
„Wciąż istnieje wiele luk w wiedzy na temat tych punktów krytycznych, a zwłaszcza konsekwencji ich przekroczenia dla ekosystemów mórz i oceanów”, wyjaśnia Christoph Heinze, specjalista ds. biogeochemicznego modelowania oceanów na Uniwersytecie w Bergen w Norwegii i koordynator projektu COMFORT. „Naszym celem w ramach projektu COMFORT było lepsze zrozumienie zdarzeń, które nastąpią w chwili ich przekroczenia. Chcieliśmy też dowiedzieć się, jak możemy ograniczyć szkody powstałe w wyniku nagłych, nieliniowych zmian”.
Zespół projektu COMFORT skupił się na trzech najbardziej znanych i wzbudzających największe obawy skutkach zmiany klimatu dla ekosystemów morskich. Pierwszym z nich jest ocieplenie oceanów, które prowadzi do zaniku lodu morskiego, podnoszenia poziomu mórz i oceanów oraz powoduje zmiany w lokalnych siedliskach. Drugim jest zakwaszenie oceanów w wyniku obniżania poziomu pH przez rozpuszczony w wodzie dwutlenek węgla, co uniemożliwia koralowcom i skorupiakom wytwarzanie muszli. Ostatnim z nich jest odtlenienie, w wyniku którego następuje zanik tlenu rozpuszczonego w naturalnych i sztucznych akwenach, w związku z czym nie są w stanie podtrzymywać życia ryb. Eksperci mówią o potrójnym zagrożeniu dla oceanów – ich jednoczesne wystąpienie zwiększa prawdopodobieństwo przekroczenia przez oceany nieodwracalnych punktów krytycznych.
Zespół badawczy, w którego skład weszli specjaliści zajmujący się fizyką oceanów, biogeochemicy i ekolodzy, wykorzystał metody analizy danych i modele predykcyjne do prognozowania wpływu czynników ludzkich na systemy oceaniczne. „Dzięki tej kompleksowej metodzie możemy w szerszym stopniu zrozumieć, w jaki sposób oceany reagują na postępującą zmianę klimatu”, zauważa Heinze.
Konieczność podjęcia natychmiastowych działań
Odkrycia dokonane przez badaczy są alarmujące – wskazują na pojawianie się klimatycznych pętli sprzężenia zwrotnego, których występowanie przyspiesza proces nagłych i nieodwracalnych zmian w środowiskach morskich. „Nasze prognozy wskazują, że w oceanach następują gwałtowne zmiany, które mają krytyczny wpływ na gatunki i ekosystemy morskie”.
Zespół wykazał występowanie szeregu szybko przebiegających zmian w wielu obszarach oceanicznych. Wśród nich można wymienić między innymi gwałtowny wzrost częstotliwości występowania ekstremalnych zjawisk, takich jak fale upałów, sezonowe zakwaszenie i tymczasowe obniżenie poziomu tlenu. Każda z tych zmian może powodować trwałe zmiany w ekosystemie.
Ustalenia badaczy skupionych wokół projektu COMFORT wskazują, że wciąż istnieje możliwość zapobieżenia najgorszym skutkom zmian, a ich wnioski stanowią podstawę najlepszych strategii, na których mogą oprzeć się proaktywne i zdecydowane działania decydentów. Strategie te obejmują sekwestrację dwutlenku węgla na szeroką skalę oraz ustanowienie obszarów chronionych – koncepcji zbliżonej do parków narodowych i rezerwatów przyrody na lądzie.
Jak zauważa Heinze, takie działania mogą być skuteczne, jeśli zostaną połączone z ograniczeniem zanieczyszczenia substancjami odżywczymi pochodzącymi z nawozów i przemysłu, odpadów z tworzyw sztucznych i przełowienia, choć kluczowym czynnikiem, któremu należy stawić czoła, jest rosnący poziom dwutlenku węgla. „Sytuacja wymaga drastycznej redukcji emisji gazów cieplarnianych”, dodaje. „O wiele lepszym i tańszym rozwiązaniem jest zrobienie tego teraz, niż liczenie na to, że rozwiązania geoinżynieryjne przyszłości będą w stanie zaradzić niektórym spośród naszych problemów”.
Wszystko wskazuje na to, że niektóre zmiany są mimo wszystko nieuniknione. Znacząca i natychmiastowa redukcja emisji gazów cieplarnianych spowolniłaby jedynie procesy zaniku arktycznego lodu morskiego i osłabiania Prądu Zatokowego, jednak nie jest w stanie go zatrzymać. Jednocześnie potrójne zagrożenie związane ze wzrostem temperatur oraz spadkiem pH i poziomu tlenu w wodach oceanicznych będzie stanowiło problem przez tysiąclecia.
Czas na zmianę kursu
Wyniki tych badań wskazują na konieczność podjęcia działań przez całą społeczność międzynarodową. Badacze projektu COMFORT opracowali wiele publikacji naukowych i wnieśli znaczący wkład w opracowanie szóstego sprawozdania oceniającego IPCC (IPCC AR6).
Pomimo zakończenia prac nad projektem, członkowie jego konsorcjum prowadzą dalsze prace nad innymi badaniami związanymi z klimatem na całym świecie. „Istnieje duże zapotrzebowanie na dane z rozszerzonych obserwacji oceanów, a także ulepszone sieci obserwacyjne oraz modele systemu ziemskiego, które pozwalają na lepsze zrozumienie procesów zachodzących w oceanach”, wyjaśnia Heinze. „Uważam również, że powinna powstać grupa zadaniowa odpowiedzialna za udzielanie decydentom porad w oparciu o wiedzę, którą już posiadamy. Musimy znaleźć odpowiedź na pytanie, w jaki sposób możemy wyjść z kryzysu klimatycznego maksymalnie ograniczając szkody i zapewniając, że życie wciąż będzie czymś wartościowym. Nie mamy już czasu do stracenia – musimy zmienić kurs już teraz”.