PDF Basket
W gospodarce o obiegu zamkniętym wszystkie produkty, które wytwarzamy lub pozyskujemy z natury, nigdy nie powinny stać się odpadami. Jak twierdzi koordynator finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu JUST2CE Mario Pansera z ramienia UAB w Barcelonie, nie jest to wyłącznie kwestią zmiany metod produkcji. Debata na temat gospodarki o obiegu zamkniętym powinna również skupiać się na tym, jakie produkty wytwarzamy, kto je wytwarza i gdzie: „Istnieje konieczność zajęcia się co do zasady niesprawiedliwymi relacjami, które dotyczą większości towarów i usług, które konsumujemy, zwłaszcza na globalnej Północy”.
Badacze projektu wzięli pod lupę głęboko zakorzenione nierówności w globalnych łańcuchach dostaw. Podejście to zaowocowało opracowaniem narzędzia o nazwie Supply Chain Explorer, które pozwala lepiej poznać praktyki wyzysku związane z pracą, śladem ekologicznym i sprawiedliwością płciową. „Nasze narzędzie pozwala organizacjom, aktywistom, a nawet zwykłym ludziom zrozumieć, w jaki sposób wytwarzane są podstawowe dobra konsumpcyjne, skąd pochodzą surowce oraz jakie warunki społeczne i środowiskowe wpływają na te globalne łańcuchy”, wyjaśnia Pansera.
Ustalanie zasad sprawiedliwej transformacji
Podczas trwających trzy lata badań zespół projektu JUST2CE wskazał istotne bariery utrudniające wdrożenie sprawiedliwej gospodarki o obiegu zamkniętym, począwszy od spuścizny kolonializmu, aż po geopolityczne skutki wydobycia surowców. Jak podkreśla Pansera, dążenie do zabezpieczenia kluczowych surowców dla zielonych technologii nosi znamiona nowego rodzaju kolonializmu zorientowanego na zasoby. „Każdego roku ponad 60 % odpadów elektronicznych wytwarzanych w Unii Europejskiej trafia do Afryki”, mówi. „Retoryka zielonej transformacji grozi nasileniem tych praktyk opartych na wyzysku, chyba że zostaną one zastąpione przez sprawiedliwe i równościowe rozwiązania”.
Projekt kwestionuje również konwencjonalną strategię gospodarczą opartą na nieograniczonym wzroście, zwracając uwagę na to, że nie jest zrównoważona, a zarazem prowadzi do nierówności społecznych. „Projekt JUST2CE zakłada gospodarkę o obiegu zamkniętym w duchu postwzrostu, w której systemy produkcyjne będą skalowane, a czasem wręcz zmniejszane, do poziomu, który jest zrównoważony i dopasowany do zużycia surowców, a zarazem zapewni dobrobyt wszystkim ludziom”, dodaje Pansera.
Kluczem do realizacji tej wizji jest demokratyzacja miejsc pracy, dająca pracownikom możliwość wpływania na wytwarzane produkty i sposób ich produkcji. Zespół projektu zaleca włączenie pracy opiekuńczej do wyliczeń wskaźników gospodarczych, skrócenie wymiaru czasu pracy i analizę wpływu rekompensat pieniężnych za nieodpłatną pracę.
Aby rozwiązać problem nierówności między globalną Północą a Południem, zespół wzywa do podjęcia działań redystrybucyjnych i demokratycznego planowania gospodarczego na poziomie globalnym. Działania te obejmują skoordynowaną strategię handlową, transfer technologii i wsparcie dla dywersyfikacji gospodarczej w krajach Globalnego Południa. „Same mechanizmy wolnorynkowe nie wystarczą do realizacji takiej transformacji”, zauważa Pansera.
Tworzenie zrównoważonych miejsc pracy sprzyjających włączeniu społecznemu
Wizja projektu JUST2CE zakłada stworzenie wysokiej jakości miejsc pracy, które sprzyjają włączeniu społecznemu. Wnioski opracowane przez zespół projektu podkreślają, w jaki sposób przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym powinno na pierwszym miejscu stawiać gałęzie przemysłu o niskim zapotrzebowaniu na zasoby naturalne i energię oraz inwestycje w zieloną infrastrukturę. Zmiana ta nie tylko doprowadzi do powstania nowych miejsc pracy, ale także zapewni godne wynagrodzenia, ochronę pracowników i wsparcie dla zmarginalizowanych i szczególnie narażonych grup, w tym kobiet i pracowników z doświadczeniem migracji. „Silne wsparcie ze strony społeczeństwa będzie miało kluczowe znaczenie dla złagodzenia skutków ograniczania skali niezrównoważonych gałęzi przemysłu”, wyjaśnia Pansera.
Dokumenty opracowane przez zespół projektu JUST2CE oferują praktyczne wytyczne dotyczące osiągnięcia tych celów, zwracając szczególną uwagę na ochronę wynagrodzeń, strategię sprawiedliwego handlu i programy zatrudnienia kobiet.
Ponadto zespół podkreśla rolę społeczeństwa obywatelskiego w dążeniu do demokratycznego, partycypacyjnego zarządzania transformacją gospodarki w kierunku obiegu zamkniętego. „Społeczeństwo obywatelskie powinno gromadzić się wokół wartości określonych w projekcie oraz domagać się natychmiastowych i konkretnych działań politycznych”, zauważa Pansera.
Zmieniając koncepcję gospodarki o obiegu zamkniętym w celu uwzględnienia sprawiedliwości społecznej i zrównoważonego rozwoju, projekt JUST2CE zapewnia ramy dla zmian systemowych. Opracowane narzędzia, takie jak Supply Chain Explorer, a także zalecenia dotyczące nowych przepisów są cennymi zasobami dla decydentów, przemysłu i społeczności, które chcą zrozumieć ten złożony proces. Jak twierdzi Pansera, „sprawiedliwa gospodarka o obiegu zamkniętym nie jest luksusem - jest koniecznością, jeśli chcemy myśleć o zrównoważonej i sprawiedliwej przyszłości”.