PDF Basket
Od ponad stu lat fotografia stanowi kluczową technologię, która pomaga nam w dokumentowaniu codziennego życia. Jednak w praktyce zdjęcia to nie tylko próba uchwycenia rzeczywistości, ale także stworzenia pewnej wizji.
Choć naukowcy badali już wpływ fotoreportażu na świat polityki, zdaniem Christophera Pinneya, głównego badacza zajmującego się projektem PHOTODEMOS, sfinansowanym przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych, znaczenie nieformalnych praktyk fotograficznych pozostawało dotychczas niedostatecznie zbadane.
„Celem projektu PHOTODEMOS było w pewnym sensie odejście od nurtu naukowych teorii dotyczących abstrakcyjnych elementów ujętych w fotografiach, aby zamiast tego przyjrzeć się faktycznym sposobom jej wykorzystania przez ludzi”, wyjaśnia.
Etnografia – długie naświetlanie
Głównym przedmiotem zainteresowania zespołu był sposób, w jaki sposób aparat fotograficzny tworzy coś, co Pinney nazywa „fotograficznym obywatelstwem” – zapewnia widoczność, prawa i reprezentację obywateli w sposób, którego realizacja jest niemożliwa w przypadku konwencjonalnych działań politycznych.
„Szczególną uwagę zwróciliśmy na zjawisko opisane przez jednego z teoretyków, czyli możliwość wykorzystania fotografii w celu uwieczniania aspiracji w taki sposób, jak gdyby już nastąpiła ich realizacja”, dodaje Pinney.
Odpowiednie zespoły badawcze powstały w Bangladeszu, Kambodży, Grecji, Indiach, Nepalu, Nikaragui, Nigerii, Pakistanie i Sri Lance. Poszczególne państwa zostały wybrane, ponieważ fotografia odegrała tam znaczącą rolę podczas konfliktów, okresów intensywnych przemian politycznych lub ważnych badań w dziedzinie antropologii wizualnej.
Badacze spędzili rok żyjąc wśród przedstawicieli miejscowych społeczności, obserwując codzienne życie, a następnie przyglądając się znaczeniu fotografii dla mieszkańców. „Zbudowanie nici zaufania doprowadziło do powstania naszej wyjątkowej kolekcji zdjęć, z których część nie była dotychczas nigdy udostępniana szerszej publiczności”, mówi Pinney.
W poszukiwaniu odpowiednich ujęć
Głównym zagadnieniem, któremu przyglądali się badacze, było zjawisko tak zwanej „fotografowalności” – „oczekiwań dotyczących widoczności i rozpoznawalności, powstających wyłącznie dzięki aparatom fotograficznym”.
W przypadku niektórych społeczności w Bangladeszu i Grecji objawiało się to na przykład poczuciem braku, gdy zdjęcia nie istniały, podczas gdy zdaniem ludzi powinny powstać.
W Bangladeszu aktywiści zwracali uwagę na brak indywidualnych zdjęć niektórych ofiar katastrofy w budynku Rana Plaza, które były widoczne wyłącznie na zdjęciach grupowych.
Z kolei w Grecji pomniki upamiętniające ofiary nazistowskich zbrodni przedstawiają sylwetki pozbawione twarzy, gdy brakuje stosownego zdjęcia i trwa poszukiwanie dokumentacji fotograficznej.
„Fotografia może być dowodem i czynnikiem poświadczającym, a znaczenie tego zjawiska opiera się na czymś więcej niż wyłącznie fizycznym istnieniu konkretnych zdjęć”, dodaje Pinney.
Spojrzenie w przyszłość
Choć z logicznego punktu widzenia fotografia jest wykorzystywana w celu rejestracji wydarzeń, które miały miejsce w przeszłości, zespół projektu PHOTODEMOS odkrył także, że w wielu przypadkach jest wykorzystywana w celu wizualizacji przyszłości, często związanej z zagadnieniami migracji i mobilności.
Na przykład w analizach przeprowadzonych w Azji Południowej oraz w Afryce Zachodniej, badacze zaobserwowali skupienie na aspiracjach względem postępu na świecie, widoczne w ikonografii miast, motocykli i kultury filmowej.
„Wykorzystane w ramach badań ponadnarodowe i porównawcze podejście pozwoliło nam wykazać, że nieformalne praktyki fotograficzne często ulegają delokalizacji, a sami autorzy przyjmują globalną perspektywę, wbrew wielu dominującym teoriom, które zakładają skupienie na lokalnych kontekstach”, zauważa Pinney.
Tym sposobem zespół projektu PHOTODEMOS wskazał na znaczenie „estetyki migracyjnej” w fotografii, która jest powiązana z aspiracjami do zbudowania lepszego życia w nowym miejscu.
„W ten sposób pokazujemy, że migracja i kosmopolityzm są głęboko zakorzenionymi ludzkimi popędami, a nie zjawiskiem patologicznym lub przestępczym”, dodaje Pinney.
Wybiegające w przyszłość prace wielu fotografów były również widoczne podczas nepalskiego święta Gai Jatra, podczas którego zdjęcia osób, które zmarły w poprzednim roku, były prezentowane publicznie.
„Prezentacja zdjęć w czasie parady nie jest upamiętnieniem i spojrzeniem w przeszłość, a raczej potwierdzeniem poglądu, że dusze zmarłych wciąż istnieją i idą dalej”, wyjaśnia Pinney.
Środki przekazu i wiadomości
Lepszy dostęp do aparatów fotograficznych zmienił oblicze fotografii i wpłynął na obszar jej badań.
„Nowe media rozwijają się dzięki fotografii, która jest w stanie podważyć optymistyczne wyobrażenia o przestrzeni publicznej dzięki krytycznemu racjonalizmowi i prawdzie”, zauważa Pinney.
Choć media społecznościowe w Nikaragui i Nigerii okazały się być cennym wsparciem dla wybranych ruchów postępowych, w Kambodży fotografia – postrzegana dotychczas jako narzędzie politycznego wyzwolenia – jest obecnie widziana jako instrument nadzoru państwa. Krytyczne ilustracje publikowane w serwisie Facebook, które pierwotnie miały pobudzać obywateli do działania, są obecnie monitorowane przez władze państwa jako oznaki wywrotowych postaw.
Badacze odkryli także, że fotografia może subtelnie wpływać na konwencjonalne konflikty polityczne. Choć zdjęcia mogą być wykorzystywane jako dowód potwierdzający konkurujące ze sobą koncepcje prawdy, co było zaobserwowane między innymi w przypadku Sri Lanki i Nikaragui, w Grecji i Nepalu badacze odkryli bardziej optymistyczny proces.
„Zdjęcia mogą pomóc w pogodzeniu przedstawicieli przeciwstawnych postaw politycznych – w Nepalu po wojnie domowej objazdowe wystawy stanowiły element działań prowadzących do pojednania”, mówi Pinney.
Obecnie zespół wciąż rozbudowuje witrynę internetową projektu, a niedawno nakładem amerykańskiego wydawnictwa Duke University Press została wydana w modelu otwartego dostępu publikacja (Citizens of Photography: The Camera and Political Imagination). Trwają również prace nad kolejnymi tekstami, w tym książką zatytułowaną „Photo State”.