PDF Basket
Współczesny system kapitalistyczny jest sterowany przez stosunkowo niewielką, liczoną w tysiącach, grupę przedsiębiorstw. Określa się je powszechnie różnymi nazwami – są znane między innymi jako korporacje wielonarodowe czy międzynarodowe korporacje.
Szacuje się, że przedsiębiorstwa te odpowiadają za 33 % ogółu światowej produkcji, 49 % eksportu i 23 % miejsc pracy na świecie.
„Istnieją jednak pewne kwestie dotyczące tych organizacji, które pozostają dla nas zagadką”, zauważa Ronen Palen, profesor międzynarodowej ekonomii politycznej na City, University of London w Zjednoczonym Królestwie i koordynator projektu CORPLINK.
„Choć gdy mówimy o korporacjach takich jak Apple czy Amazon w kategoriach potężnych organizacji, tak naprawdę musimy pamiętać, że często składają się one z wielu odrębnych podmiotów i spółek zależnych, z których każda może być traktowana jako niezależna korporacja”, wyjaśnia badacz.
Kolejną zastanawiającą kwestią jest fakt, że często korporacje te zdają się stawiać na złożoność, zamiast dbać o jej zmniejszanie i zwiększanie wydajności. Palan zwraca uwagę na fakt, że 100 największych spółek spoza sektora finansów na świecie posiada średnio ponad 700 spółek zależnych, często utrzymywanych w ramach struktur organizacyjnych obejmujących wiele oddziałów oraz złożonych struktur własności.
„Podejrzewaliśmy co prawda, że ta złożoność może mieć pewien związek z kosztami, w tym z opodatkowaniem, ale nie wiedzieliśmy dokładnie, dlaczego międzynarodowe korporacje stają się coraz bardziej złożone organizacyjnie”, dodaje Palan. „Nie wiedzieliśmy także, w jaki sposób rozwijają się te organizacje”.
Tworzenie map kapitału
Finansowany ze środków Unii Europejskiej projekt CORPLINK, realizowany dzięki wsparciu Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych, miał na celu lepsze zrozumienie charakteru i zachowania międzynarodowych korporacji na podstawie mapowania ich złożoności organizacyjnej. Udało się to zrealizować dzięki technice nazywanej mapowaniem kapitału. W ramach projektu badacze opracowali blisko 200 map kapitału, które objęły między innymi 100 największych firm spoza sektora finansów na świecie.
Proces ten obejmował prowadzenie pogłębionych rozmów z prawnikami i księgowymi, których celem była identyfikacja typowych struktur oraz konstrukcji finansowych. Następnie badacze przeanalizowali ogólne przyczyny i konsekwencje wdrażania tego rodzaju konstrukcji, takich jak zakładanie spółek zależnych i filii w krajach o niższym opodatkowaniu, by pomóc zespołowi lepiej zrozumieć współczesne korporacje międzynarodowe.
„Chcieliśmy mieć możliwość dynamicznego wykorzystywania naszych map w celu obrazowania rozwoju organizacji na przestrzeni lat oraz sposobów transferowania środków finansowych do różnych oddziałów”, wyjaśnia Palan.
Wyjaśnianie światowych gospodarek
Dzięki pracy całego zespołu Palanowi udało się potwierdzić, że struktury międzynarodowych korporacji są budowane w ten sposób celowo, a jedną z przyczyn jest chęć wchodzenia w interakcje z systemami politycznymi, w tym z krajowymi przepisami i regulacjami. „Niektóre struktury będące częściami tych organizacji są wykorzystywane do konkretnych celów, takich jak optymalizacja podatków, ograniczanie odpowiedzialności lub wspieranie narracji korporacyjnej”, wyjaśnia badacz.
„Niemniej jednak, każda organizacja jest wyjątkowa. Nawet najlepsi prawnicy i księgowi, z którymi rozmawialiśmy, nie byli w stanie wyjaśnić wszystkiego, co udało nam się ustalić”.
Co więcej, w czasie prac badacze dostrzegli szereg cech zależnych od krajów, w których działają poszczególne korporacje. Jedno ze spostrzeżeń dotyczyło złożoności – okazało się, że amerykańskie przedsiębiorstwa charakteryzują się znacznie większym stopniem złożoności organizacyjnej poza granicami Stanów Zjednoczonych niż w kraju. „Jednym słowem, Stany Zjednoczone zachęcają amerykańskie korporacje do unikania płacenia podatków za granicą”, mówi Palan. Można z tego wyciągnąć wniosek, że Europa stała się poligonem doświadczalnym dla firm z całego świata, które chcą unikać płacenia podatków.
„Odkryliśmy, że współczesne międzynarodowe korporacje optymalizują ceny i koszty wykorzystując w tym celu przepisy poszczególnych krajów”, zauważa Palan. „Robią to poprzez kontrolowanie kierunku inwestycji, dywidend i innych przepływów finansowych przez różne jurysdykcje w sposób, który pozwala im na wykorzystywanie luk prawnych w poszczególnych krajach”. Kreatywne wykorzystywanie przepisów stało się jednym z głównych czynników wpływających na konkurencyjność współczesnych korporacji.
Wyniki przeprowadzonych badań mogą pomóc naukowcom w opracowaniu nowych koncepcji pozwalających na lepsze wyjaśnienie zasad funkcjonowania światowej gospodarki. To z kolei może przyczynić się do lepszego kształtowania przepisów i usuwania luk prawnych. Podejście oparte na mapowaniu kapitału zostało wykorzystane w ramach badań europejskiej grupy parlamentarnej oraz Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), a także pomogło dziennikarzom śledczym.
„Ekonomiści mają tendencję do ujmowania rynku w kategorii abstrakcyjnej przestrzeni bez granic”, zauważa badacz. „Jak pokazały nasze prace, prawdziwy globalny rynek jest podzielony pomiędzy jurysdykcje, spośród których każda ma swoje własne zasady dotyczące własności, zarządzania i opodatkowania”.