PDF Basket
In de afgelopen tien jaar heeft Europa het hoofd moeten bieden aan een financiële crisis, een staatsschuldencrisis en een nog groeiende migratiecrisis, om de uitdagingen op het gebied van veiligheid nog maar niet te noemen. Terwijl de EU nog aan het bijkomen is van de COVID-19-pandemie woedt er nu een oorlog in Europa die tot een ongekende energiecrisis heeft geleid.
Het nettoresultaat van deze crisissen is toenemend wantrouwen tegenover Europese instituties. “Vooral bij de recente crisissen kon de EU niet altijd echt op de zorgen van de burgers reageren”, zegt Jan Wouters, directeur van het Leuven Centre for Global Governance Studies en professor aan de Leuvense Katholieke Universiteit.
Maar beginnen burgers zich ook te verzetten tegen de Europese Unie als idee? Nieuw onderzoek door het door de EU gefinancierde project RECONNECT doet vermoeden dat het antwoord nee is. Uit uitgebreide enquêtes onder burgers en media-analyses blijkt zelfs dat het omgekeerde waar is.
“Uit ons onderzoek blijkt dat de weerstand van burgers tegen Europese integratie over het geheel genomen niet toeneemt”, zegt Wouters, die de coördinator van dit project was. “Ze hebben juist heel hoge verwachtingen van de EU, verwachtingen die niet altijd worden waargemaakt.”
Burgers zijn niet gedesillusioneerd geraakt en willen hun frustratie juist in daden omzetten en zoeken naar manieren om de band met de EU te herstellen.
Onderzoek in daden omzetten
Begonnen werd met het vertalen van het projectonderzoek in concrete beleidsaanbevelingen voor wijzigingen in de oprichtingsverdragen van de EU. Een van de voorstellen was bijvoorbeeld om de besluitvorming van de EU dichter bij de kiezers te brengen door het Europees Parlement de bevoegdheid te geven wetsvoorstellen in te dienen.
“Het Europees Parlement zou moeten worden erkend als het kloppend hart van de Europese democratie, en de rol ervan zou gezien deze centrale positie herzien moet worden,” zegt Axel Marx, plaatsvervangend directeur van het Leuven Centre for Global Governance Studies en hoofd onderzoek van het project. “Daardoor zouden de burgers het EP meer erkenning geven en zich er beter door voelen vertegenwoordigd.”
Ook bleek door RECONNECT dat de democratische aard van de EU moet worden verdiept, wat kan worden bereikt door EU-instellingen dichter bij burgers te plaatsen en door het maatschappelijk middenveld te versterken. “Burgers willen inspraak bij de Europese besluitvorming en de betrokkenheid van burgers dient systematisch te zijn”, zegt Marx.
Het project hield zich ook bezig met de versterking van het Europees idee als zodanig. Er werd een nieuw verhaal geschreven dat de bedoeling heeft de democratische en rechtsstatelijke beginselen rechtstreeks in het dagelijks leven van burgers te doen wortelen.
“De bescherming van de rechtsstaat moet transparanter worden en er moet verantwoording over worden afgelegd. Burgers moeten er rechtstreeks en via een prominentere rol van het Europees Parlement bij betrokken worden”, licht Marx toe.
Zorgen voor meer democratie
Het project RECONNECT ontwikkelde ook oplossingen om banden te kweken tussen burgers en bestuur. Een daarvan is de grootschalige open online-cursus MOOC. Dit gratis toegankelijke online-platform biedt cursussen aan over democratie en rechtsstaat als kernwaarden van de EU, en heeft al 2500 cursisten uit 90 verschillende landen weten te trekken.
“Een centralere rol voor Europese burgers gaat hand in hand met grotere inspanningen om burgers te vertellen over het functioneren van de EU en de ideeën achter het Europese project,” licht Alex Andrione-Moylan toe, een onderzoeker van de KU Leuven die bij het project was betrokken. “RECONNECT had dus absoluut tot doel om aan betere voorlichting over EU-onderwerpen bij te dragen.”
Langs dezelfde lijnen werd via het project ook een kenniscentrum voor jongeren opgericht, dat laagdrempelige informatie over belangrijke EU-onderwerpen biedt aan leerlingen van het basis- en voortgezet onderwijs.
Dankzij RECONNECT is er nu een ambitieuze, maar haalbare weg om Europa opnieuw uit te vinden, op een manier waardoor burgers zich niet alleen beter vertegenwoordigd voelen, maar waarbij ook werkelijk rekening wordt gehouden met hun inzichten, zorgen en ambities.
“Het effect ervan zal mogelijk slechts geleidelijk aan zichtbaar worden, maar de instrumenten die door RECONNECT zijn ontwikkeld zijn bij uitstek geschikt om EU- en nationale functionarissen in staat te stellen effectiever op de wensen van burgers in te spelen, en om organisaties van buiten de overheid en uit het maatschappelijk middenveld de middelen te geven om hun rol te spelen in het democratisch leven in de EU”, besluit Wouters.